Islahatlar
|
GERİLEME DÖNEMİ ISLAHATLAR VE MEŞRUTİYETLER
Sened-i İttifak (1808) : Ayanlar ile yapılan bir antlaşmadır. Buna göre, ayanlar devlete itaat edecek ve yeniliklere karşı çıkmayacak, buna karşılık bulundukları bölgelerde vergi ve asker toplayabileceklerdir. Not : Hükümdarın yetkilerinin ilk kez sınırlandırılması bakımından Magna Charta’ya benzer. Zorla imzalatılmamış olması bakımından farklılık gösterir. ¨ Divan kaldırılmış yerine nazırlıklar (bakanlıklar) kurulmuştur. Memurlara rütbe ve nişan sistemi getirilmiştir. İlk kez nüfus sayımı yapılmıştır. (Askeri amaçlı) İller merkeze bağlanmıştır. Dirlik sistemi kaldırılmıştır. (Memurlara maaş bağlandı) Dar’üş-Şuray-ı Bab-ı Ali (ıslahatlara öncülük etmek için), Dar’üş-Şuray-ı Askeri (askerlik işlerini düzenlemek için), Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye (adalet işlerini düzenlemek için) kurulmuştur. Muhtar tayinleri yapılmıştır. Eğitim ve Kültürel Alanda : II. Mahmut resmini yaptırarak devlet dairelerine astırdı. Posta, polis ve karantina teşkilatları kuruldu. Memurlara fes ve pantolon giyme zorunluluğu getirildi. Avrupa tarzı okullar açılmış, bu da eğitimde ikiliklerin çıkmasına sebep olmuştur. (Rüşdiye, Tıbbıye, Harbiye, Enderun’un yerine Mekteb-i Maarif-i Adliye) İlk kez Avrupa’ya öğrenci gönderildi. İstanbul’da ilk öğretim zorunlu hale getirildi. Takvim-i Vakayi adlı ilk resmi gazete çıkarıldı. Yabancı müzik serbest bırakıldı. - Ekonomik Alanda : İngilizler’le Balta Limanı Antlaşması yapıldı (1838). Yerli malı kullanımı teşvik edildi. Yerli tüccarların rekabet edebilmesi için gümrük kolaylıkları getirildi. Memurların ve askerlerin elbiselerinin yerli kumaştan yapılmasına çalışıldı. TANZİMAT DÖNEMİ (1839 –1876) : Tanzimat Fermanı (Gülhane-i Hatt-ı Hümayun) (1839) : Boğazlar ve Mısır sorununda Avrupa devletlerinin desteğini almak ve azınlıklara imtiyaz verme baskılarına son vermek amacıyla Abdülmecid zamanında Dışişleri bakanı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmış ve Gülhane parkında okunmuştur. II. Mahmut döneminde başlayan batılı toplum oluşturma çalışmalarına hız vermiştir. Osmanlı Devleti’nde bütün ıslahatlarda olduğu gibi Tanzimat Fermanı’nda da yenilik isteği halktan değil yönetici tabakadan gelmiştir. (Meşrutiyetler hariç). Tanzimat Fermanı ilk kez padişahın üzerinde bir kanun gücü olduğunu göstermiştir. (Bu yönüyle Magna Charta’ya benzer). Bir hukuk devleti olma yolunda önemli bir adımdır, anayasacılık hareketi başlamıştır. Maddeleri : Halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır. Askerlik, vatan hizmeti haline getirilmiş, askere alma ve terhis işlemleri belirli kurallara göre yapılacaktır. Vergiler, herkesin gelirine göre alınacaktır. Kanunlar herkese eşit uygulanacak ve mahkemeler açık olacak Herkese mal, mülk, edinme ve istediği gibi tasarruf hakkı sağlanacak. Rüşvet ve iltimas önlenecek. Not-1 : Mülkiyet hakkı güvence altına alınmıştır. Not-2 : Batılılaşma hareketi hızlanmıştır. Tanzimat Dönemi Yenilikleri : - Islahat Fermanı ilan edilmiştir (1856) - İl genel meclisleri kurulmuştur. - İltizam yolu ile aşar vergisi toplama usulü kaldırılmış, maliye bakanlığı tarafından toplanması kararlaştırılmıştır. - Cizye miktarının belirlenmesi işi patrikhaneye verilmiştir. - İlk kağıt para basılmıştır. (Kaime – 1844) - İlk dış borç İngiltere’den alınmıştır. (Kırım Harbi esnasında – 1854) - İlk demiryolu hattı kurulmuştur. (İzmir – Aydın hattı) - İlk telgraf okulu açılmıştır. - Eğitim bakanlığı kurulmuş, okullar ilk, orta, lise ve yüksekokul diye kısımlara ayrılmıştır. - Öğretmen okulları ve mülkiye mektebi açılmıştır. - Kız öğrenciler ilk kez okullara alındı. - Şer’i kanunların yanında Avrupai tarz kanunlar yapılmış bu da hukukta ikilik ortaya çıkmasına sebep olmuştur. ISLAHAT FERMANI (1856) : Kırım savaşı’nın sonunda 1856’da Paris’te toplanan barış konferansına sunulmuştur. Not : Fermanın sunulmasındaki amaç Osmanlı Devleti üzerindeki baskıları azaltmak konferanstan olumlu sonuçlar almak ve iç işlerimize karışmalarını engellemek olmakla beraber Avrupa devletlerinin iç işlerimize müdahalesine daha fazla zemin hazırlamıştır. Ferman daha çok hıristiyan azınlığa ve onların haklarını, ayrıcalıklarını genişletmeye yöneliktir. Maddeleri : - Din ve mezhep özgürlüğü sağlanacaktır. - Okul, kilise, hastahane gibi binaların tamiri ve yeniden inşaası sağlanacaktır. - Hıristiyan ve yahudi azınlığı küçük düşürücü sözler yasaklanmıştır. - Hıristiyan azınlıklara devlet memurlarına ve çeşitli okullara girme imkanı verilmiştir. - Mahkemelerin açık yapılması, herkesin kendi dinine göre yemin etmesi, hapishanelerin ıslahı ve kanunların azınlıkların diline çevrilmesi kararlaştırılmıştır. - İşkence, dayak ve angarya kaldırılmıştır. - Vergiler herkesin gelirine göre alınacak - Azınlıklara bedelli askerlik getirildi. - Hıristiyanlar da il genel meclisine üye olabilecekler - Yabancılara da vergilerini vermek şartıyla mal mülk sahibi olma imkanı verilmiştir. - Azınlıklara da banka, şirket, okul açma imkanı verilmiştir. Not : Müslüman halka bir ayrıcalık getirmezken gayr-ı müslim halkın hakları daha da genişletilmiştir. I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876) Balkan bunalımını görüşmek üzere İstanbul Konferansı toplandığı esnada Avrupa devletlerinin iç işlerimize karışmasını engellemek için 23 Aralık 1876’da Osmanlıcılık fikrini savunan Jön Türklerin gayretleriyle Kanun-i Esasi ilan edilerek Meşrutiyet dönemi başlamıştır. Meclisi Ayan ve Mebusan olmak üzere iki tane meclis açılmıştır. Ayanlar meclisi üyeleri padişah tarafından seçilir ve ölene kadar üye kalırlar. Meclis-i Mebusan üyeleri 50.000 kişide 1 olmak üzere halk tarafından seçilir. Anayasaya göre yürütmeden padişah ve hükümet, yasamadan meclis sorumludur. Fakat son söz padişahındır. Hükümet padişaha karşı sorumludur. Padişahın meclisi açma kapatma yetkisi vardır. Not-1 : Halk padişahın yanında ilk kez yönetime katılmıştır. Not-2 : 93 harbini bahane eden II. Abdülhamit meclisi fethetmiştir. Not-3 : 1881’de dış borçlarımızla ilgili Duyun-ı Umumiye (dış borçlar genel idaresi) kurulmuştur. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908) İttihat ve Terakkiciler’in baskıları sonucu II. Abdülhamit 1908 Reval Görüşmeleri sırasında meşrutiyeti yeniden ilan etmiştir. Türkçülük fikri devlet üzerinde etkili olmaya başlamıştır. Not : II. Meşrutiyet ile yönetimi fiilen ele geçiren İttihat ve Terakkiciler 1913 Bab-ı Ali baskını ile iktidarı resmen ele geçirmişlerdir. (23 Ocak 1913) Bir takım yeniliklerle yürürlüğe giren Anayasaya göre padişahın meclisi açma, kapatma yetkisi sınırlandırılmış, hükümet meclise karşı sorumlu hale gelmiş, devlet kademelerine gelebilmek için müslüman olma şartı kaldırılmıştır. 31 Mart Vak’ası (13 Nisan 1909) İttihat ve Terakki yönetiminden memnun olmayanlar ve muhalifler isyan etmişler, Selanik’ te oluşturulan Mahmut Şevket Paşa komutasındaki hareket ordusu gelerek isyanı bastırmıştır. Not-1 : Rejimi değiştirmeye yönelik ilk isyan hareketidir. Not-2 : II. Abdulhamit isyanla alakalı görülerek meclis kararıyla tahttan indirilmiştir. Not-3 : Mustafa Kemal bu orduda Kurmay Yüzbaşı olarak görev yapmıştır. Not-4 : Bu dönemde kız öğrenciler için yüksekokul açıldı.  |
